หลวงกลการเจนจิต (เภา วสุวัต)

หลวงกลการเจนจิต (เภา วสุวัต)

เภา วสุวัต เกิดเมื่อวันที่ 16 มิถุนายน พ.ศ. 2442 เขามีชื่อเสียงตั้งแต่วัยหนุ่มในฐานะนักประดิษฐ์และนักดัดแปลงผู้มีพรสวรรค์ด้านเครื่องยนต์และกลไกอย่างโดดเด่น ทำให้ได้รับราชการตั้งแต่อายุเพียง 20 ปี และได้รับพระราชทานราชทินนามว่า “หลวงกลการเจนจิต”

ในปี พ.ศ. 2468 หลวงกลการเจนจิตได้รับตำแหน่ง หัวหน้าช่างถ่ายภาพและภาพยนตร์ ของกองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว กรมรถไฟหลวง ซึ่งเป็นหน่วยงานของรัฐที่ทำหน้าที่ผลิตภาพยนตร์เป็นแห่งแรกของประเทศไทย เขามีบทบาทสำคัญในการบันทึกเหตุการณ์สำคัญของชาติอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ต้นรัชกาลที่ 7 อาทิ

• พระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ รัชกาลที่ 6
• พระราชพิธีบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 7
• การเสด็จเลียบมณฑลฝ่ายเหนือของรัชกาลที่ 7

ภาพยนตร์ข่าวของกรมรถไฟหลวงในยุคนั้นเป็นที่รู้จักแพร่หลาย จนชาวสยามเรียกติดปากว่า “หนังหลวงกล”

ในเวลาเดียวกัน หลวงกลการเจนจิตและพี่น้องตระกูลวสุวัตยังเป็น ผู้บุกเบิกการสร้างภาพยนตร์เงียบไทยเรื่องแรก เรื่อง “โชคสองชั้น” ซึ่งออกฉายในปี พ.ศ. 2470 โดยเขารับหน้าที่เป็นช่างภาพ ความเชี่ยวชาญด้านเทคนิคและอุปกรณ์ถ่ายทำของเขาได้รับการยอมรับในระดับนานาชาติ จากคณะถ่ายทำภาพยนตร์ต่างประเทศที่เดินทางมาไทย เช่น

• คณะถ่ายทำสารคดีจากฮอลลีวูด (พ.ศ. 2468)
• คณะถ่ายหนังข่าวจากบริษัท Fox Movietone News (พ.ศ. 2472)

หลวงกลการเจนจิตเป็นผู้ใฝ่รู้ ศึกษาเทคโนโลยีใหม่ ๆ จากต่างประเทศควบคู่กับการเรียนรู้ด้วยตนเอง เมื่อผสานเข้ากับพรสวรรค์ด้านช่าง ทำให้เขากลายเป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาอุตสาหกรรมภาพยนตร์ของตระกูลวสุวัต จาก หนังเงียบสู่หนังเสียง จนเติบโตเป็นบริษัทสร้างภาพยนตร์ชั้นนำของประเทศ พร้อมก่อตั้ง โรงถ่ายภาพยนตร์เสียงศรีกรุง ซึ่งได้รับสมญานามว่า “ฮอลลีวูดแห่งสยาม”

นอกจากนี้ เขายังเป็นผู้บันทึกภาพเหตุการณ์ทางการเมืองที่สำคัญที่สุดของไทยในยุคเปลี่ยนผ่าน ได้แก่

• การปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครอง 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475
• พิธีพระราชทานรัฐธรรมนูญ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475
• เหตุการณ์ปราบกบฏบวรเดช ตุลาคม พ.ศ. 2476

อย่างไรก็ตาม ภาพยนตร์ประวัติศาสตร์อันล้ำค่าเหล่านี้ส่วนใหญ่ได้สูญหายไป

หลวงกลการเจนจิตทำงานถ่ายภาพยนตร์ของรัฐควบคู่กับภาพยนตร์ของกิจการครอบครัวเรื่อยมาจนถึงช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งส่งผลให้วงการภาพยนตร์ไทยต้องหยุดชะงัก เขาเสียชีวิตเมื่อวันที่ 22 มกราคม พ.ศ. 2491 ด้วยวัยเพียง 48 ปี จากโรคลำไส้และตับแข็ง

เป็นที่รู้กันดีในวงการว่า หลวงกลการเจนจิตเป็นคนอัธยาศัยดี พูดคุยสนุก มีเพื่อนฝูงมาก และเป็นนักดื่มตัวยง แม้จะไม่เคยเสียงานจากการดื่ม แต่สุดท้ายการดื่มก็พรากชีวิตผู้บุกเบิกการถ่ายภาพยนตร์ไทยผู้ยิ่งใหญ่คนหนึ่งไป และเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้กิจการภาพยนตร์ของตระกูลวสุวัตยุติบทบาทลง

ปัจจุบัน ผลงานภาพยนตร์บางส่วนของ หลวงกลการเจนจิต (เภา วสุวัต) ได้รับการเก็บรักษาไว้ในคลังอนุรักษ์ของ หอภาพยนตร์ (Thai Film Archive) แม้จะหลงเหลือเพียงเศษเสี้ยว แต่ก็ยังเป็นหลักฐานสำคัญที่สะท้อนถึงฝีมืออันเป็นตำนานของเขาในประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ไทย

ที่มา : หอภาพยนตร์ Thai Film Archive